Aangezien in Frankrijk en Spanje een achtbaan ook wel een ‘Russische berg’ genoemd wordt, zal het wellicht geen verrassing zijn dat de achtbaan zijn oorsprong vindt in Rusland.
In Rusland is men dol op sleetje rijden. Er zijn echter niet overal heuvels of hellingen beschikbaar waar je met je slee naar beneden kunt racen. Honderden jaren geleden werd hier al een oplossing voor gevonden: de Russische berg. Deze primitieve voorloper van de achtbaan leek veel op een houten glijbaan, maar had een erg stroeve oppervlakte. Glijden in de zomer was daardoor niet mogelijk. De stroeve oppervlakte was bedoeld om sneeuw en ijs vast te houden op de baan. Op deze manier wordt als het ware een kunstmatige berg gecreëerd, waar men in de winter af kan glijden. Deze ‘Russische bergen’ zijn ook tegenwoordig nog populair in Rusland en zijn dan ook op diverse plekken terug te vinden, bijvoorbeeld in stadsparken en dan gecombineerd met moderne attracties.
De eerste echte achtbaanfanaat
Een iemand was bijzonder gecharmeerd door de Russische bergen, namelijk Catharina de Tweede, beter bekend als Catharina de Grote. Ze was de langst regerende vrouwelijke leider van Rusland, waar ze in de achttiende eeuw voor grote vooruitgang zorgde. Enkel een Russische berg berijden in de winter als er sneeuw lag, was voor haar niet voldoende. In de jaren vijftig van de achttiende eeuw gaf ze de opdracht om een versie te bouwen die ook in de zomer gebruikt kon worden. In het paleizencomplex “Oranienbaum” nabij St. Petersburg werd daarom een paviljoen gebouwd, het Katalnaya Gorka. Achtbanen in Rusland heten tot op de dag van vandaag overigens nog steeds ‘gorka’ of ‘gorky’.
De eerste achtbanen
Antonio Rinaldi kreeg de opdracht om de eerste achtbanen te bouwen. De technische berekeningen werden gedaan door A.K. Nartov. De twee heren bouwden twee complexen. Tussen 1753 en 1757 bouwde men een eerste complex in Tsarskoe Selo, het huidige Pushkin. Het tweede werd in Oranienbaum gebouwd tussen 1762 en 1774.
Bij het eerste complex is het winterpaleis van Catharina de Grote nog te bezichtigen. De Russische bergen lagen in de tuin van het paleis. Het aantal banen hier varieerde door diverse verbouwingen en vervangingen. Ook stonden er nog een aantal draaimolens tussen de houten constructies in. Tegenwoordig vindt men hier helaas niets meer van terug. Wel is bekend dat twee tot drie banen in het complex begonnen vanaf een verhoogd terras en eindigden op een granieten ‘landingsplaats’.
Voor de versie in Oranienbaum is er meer duidelijk wat de geschiedenis betreft. Waar het aantal banen in Tsarskoe Selo wisselde, zijn er in Oranienbaum altijd vier geweest. Hiermee was Oranienbaum ook groter. Het paviljoen is overigens nog steeds te bezichtigen.
De vier heuvels hadden een hoogte van twintig meter, en ze waren 532 meter lang. Het dak van het paviljoen is plat met balustrades voor de veiligheid van de toeschouwers, en er is een koepel in het midden. De vier afdalingen liepen tussen een enorme zuilengalerij door. Eentje ging in een rechte lijn naar beneden voor snelheid, de andere drie hadden alle verschillende vormen en maten van heuvels, zoals we het tegenwoordig kennen van de bootjesbanen in diverse parken. Naast de vier afdalingen waren er ook nog twee heuvels om de voertuigen opnieuw naar boven te takelen. De speciale voertuigen waarmee men naar beneden gleed, waren speciaal hiervoor door Nartov ontworpen en hadden de vorm van overwinningskoetsen.
In het jaar 1801 werden de bergen op deze plek voor het laatst gebruikt. Na het overlijden van Catharina de Grote werd er beduidend minder geld gespendeerd aan het onderhoud van het complex. In 1813 stortte een deel van de zuilengalerij in door het slechte onderhoud en aantasting door vocht. In 1831 werd het complex overgedragen aan graaf Michael Pavlovich, die de Russische bergen beschreef als “Pittoresque Ruines”. Uiteindelijk werden de houten constructies aan het einde van de jaren 1850 afgebroken. Het drieëndertigmeter hoge paviljoen zelf werd echter behouden en is nog steeds zichtbaar. Op de plek waar de zuilengalerij met de Russische Bergen ooit stonden, is een groot grasveld omringd door wandelpaden, waardoor het formaat van deze voormalige attractie duidelijk zichtbaar is.
Leuk weetje: Oranienbaum en het Catharinapaleis behoren tot het UNESCO werelderfgoed. Dit betekent dat ook Katalnaya Gorka hieronder valt. Er is dan toch een deel van onze hobby tot werelderfgoed verklaard.
Verspreiding naar West-Europa
Vanuit vele hoeken van Europa en Azië kwamen edellieden op bezoek bij Catharina de Grote om samen met haar ritjes te maken in haar eigen ‘pretpark’. Zo werden de Russische bergen tot ver buiten het Russische tsarenrijk bekend. Het waren echter Franse soldaten die voor Napoleon streden die het idee mee naar Frankrijk namen. In het begin van de negentiende eeuw bouwden ze naar het Russische voorbeeld de eerste twee ‘achtbanen’ in Parijs. De eerste baan heette “Les Montagnes Russes” en de tweede werd “Promandes Aeriennes” gedoopt. Ze werden respectievelijk in Belleville en in de tuinen van Beajon gebouwd. De Fransozen voerden wel meteen enkele wijzigingen door. Ze maakten een soort rails door groeven in de bodem open te houden, die nadien voor een hogere duurzaamheid met ijzer bekleed werden. Door de wagentjes te voorzien van een as konden ze zichzelf binnen de groeves houden. Dit was echter enkel een ontsporingspreventie en was niet geschikt om daadwerkelijk bochten mee te maken.
De achtbaan is op deze wijze ontstaan. Het begin is jullie nu in detail bekend. Hierna volgt een turbulent verhaal over hoe de achtbaan van zijn beginstadium naar een moderne achtbaan ontwikkeld werd, en waar we nu van kunnen genieten… maar dat is voor een andere keer.